آزمایش ویتامین D چیست؟
ویتامین‌ها و مواد معدنی از ضروری‌ترین مواد مورد نیاز بدن برای حفظ سلامتی هستند و هر یک نقش به خصوصی در بدن ایفا می‌کنند.
ویتامین D بر عملکرد قسمت‌های مختلف بدن تأثیرگذار است و به بدن در جذب کلسیم برای تشکیل استخوان و دندان کمک می‌کند.
این ویتامین همچنین خاصیت ضدالتهابی داشته و در بهبود عملکرد عضلات و ماهیچه‌ها، اعصاب و سیستم ایمنی بدن اثرگذار است.
بدن این ویتامین را به سه روش دریافت می‌کند:
- هنگامی که پوست در معرض تابش نور خورشید قرار می‌گیرد، بدن شروع به تولید این ویتامین می‌کند.
- برخی از مواد خوراکی نیز حاوی این ماده هستند. البته مواد خوراکی بسیار کمی به صورت طبیعی حاوی این ویتامین هستند مانند زرده تخم مرغ و ماهی؛ به همین علت این ویتامین به اکثر مواد غذایی مانند غلات صبحانه، شیر و سایر لبنیات اضافه می‌گردد.
- می‌توان از طریق مکمل‌ها نیز، ویتامین دی را دریافت نمود.
ویتامین D برای اینکه توسط بدن قابل استفاده باشد توسط کلیه‌ها و کبد به ماده دیگری تبدیل می‌شود.
آزمایش ویتامین D، میزان این مواد را بصورت جزء به جزء و یا کلی در بدن اندازه گیری می‌کند تا در صورت کمبود و یا مسمومیت ناشی از از حد بالای این ویتامین در بدن و سایر بیماری‌های مربوط به ویتامین D، در مورد روش درمانی مورد نیاز تصمیم گیری شود.
قبل از اینکه بدن بتواند از ویتامین D استفاده نماید، کبد باید آن را به ماده دیگری به نام 25(OH)D تغییر دهد. اکثر آزمایشات ویتامین دی، سطح 25(OH)D را در خون اندازه گیری می‌کنند.
کلیه‌ها از 25(OH)D برای تولید ویتامین D فعال استفاده می‌کنند که به بدن اجازه می‌دهد از کلسیم برای ساخت استخوان‌ها استفاده نماید و در بهبود عملکرد سایر سلول‌ها نیز مؤثر است.
آزمایش 25(OH)D، دقیق‌ترین راه برای اندازه گیری میزان ویتامین دی در خون است و ممکن است با نام‌های 25-هیدروکسی ویتامین دی، 25(OH)D، آزمایش کالی کلیسفرول، آزمایش ارگوکالیسفرول، آزمایش کلسیدیول، آزمایش ویتامین D2 یا D3 نیز شناخته شود.
کاربرد آزمایش ویتامین D
آزمایش ویتامین D، برای غربالگری و تشخیص کمبود این ویتامین در خون استفاده می‌شود تا قبل از بروز سایر بیماری‌ها و مشکلات، با مصرف مکمل‌ها بتوان به میزان عادی این ویتامین دست یافت.
در صورت ابتلا به بیماری‌های مرتبط با استخوان و یا مشکل جذب کلسیم، از آزمایش ویتامین دی برای بررسی تأثیر کمبود این ویتامین بر بیماری استفاده می‌شود.
در صورت وجود موارد زیر، پزشک معمولاً آزمایش ویتامین دی را تجویز می‌نماید:
- استئومالاسی؛ نرمی استخوان‌ها که اغلب با ضعف عضلانی همراه است.
- تراکم پایین استخوان‌ها، که می‌تواند منجر به پوکی استخوان شود.
- راشیتیسم، که نوعی مشکل رشد استخوان در کودکان می‌باشد.
با توجه به تأثیر ویتامین D بر قسمت‌های مختلف بدن، در صورت داشتن بیماری‌های مزمن و طولانی مدت، با پزشک خود در خصوص لزوم بررسی سطح این ویتامین مشورت نمایید.
همچنین ممکن است از این آزمایش برای بررسی مسمومیت ناشی از وجود مقادیر بالای ویتامین D در بدن، استفاده گردد.
ویتامین D چیست و چرا اهمیت دارد؟
ویتامین D به بدن کمک می‌کند تا مواد معدنی مانند کلسیم، منیزیم و فسفر را از مواد غذایی جذب و استفاده نماید.
این ویتامین بر خلاف سایر ویتامین‌ها می‌تواند در بدن انسان تشکیل شود؛ اشعه ماوراء بنفش نوعی ماده شیمیایی موجود در پوست را به شکل فعال ویتامین D تبدیل می‌نماید.
این ویتامین از برخی مواد غذایی و مکمل‌ها نیز دریافت می‌شود.
ویتامین D دارای 2 شکل اصلی می‌باشد:
1. ویتامین D2 (ارگوکلسیفرول): ویتامین D2، اغلب در منابعی مانند مخمر یا قارچ‌ها ایجاد می‌شود و به عنوان مکمل در غذاهای غنی شده استفاده می‌گردد.
2. ویتامین D3 (کالی‌کلسیفرول): ویتامین D3 در اثر قرار گرفتن در معرض نور خورشید، در پوست تولید می‌شود. همچنین در برخی از منابع غذایی حیوانی، مکمل‌ها و غذاهای غنی شده نیز وجود دارد.
هر دو ویتامین‌های D2 و D3 قبل از اینکه بتوانند توسط بدن مورد استفاده قرار بگیرند، نیاز به تغییرات شیمیایی دارند. این تغییرات در کبد و کلیه‌ها اتفاق می افتد و ویتامین D را به موادی به نام‌های 25-هیدروکسی ویتامین D و 1,25- دی هیدروکسی ویتامین D تبدیل می‌کند.
- 25-هیدروکسی ویتامین D: در کبد، ویتامین D به 25-هیدروکسی ویتامین D تبدیل می‌شود که به آن 25(OH)D نیز می گویند. در اغلب موارد، سطح ویتامین D با اندازه گیری مقدار 25(OH)D به دست می‌آید. آزمایش 25(OH)D دقیق‌ترین راه برای اندازه گیری میزان ویتامین D در بدن شما است زیرا 25(OH)D شکل اصلی ویتامین D می‌باشد که در خون جریان دارد.
- 1,25-دی هیدروکسی ویتامین D: در کلیه‌ها، 25(OH)D به هورمونی به نام ویتامین D فعال یا 1,25- دی هیدروکسی ویتامین D تبدیل می‌شود که 1,25(OH)2D نیز نامیده می‌شود. از این ماده معمولاً برای تشخیص سطوح ناکافی ویتامین D استفاده نمی‌شود، اما ممکن است در بیمارانی که سطح کلسیم غیر طبیعی یا مشکلات کلیوی دارند اندازه گیری شود.
چه زمانی باید آزمایش ویتامین D را انجام داد؟
آزمایش ویتامین D معمولاً برای تعیین کمبود یا نارسایی این ویتامین در بدن انجام می‌گیرد. برخی از علائم کمبود این ویتامین در ادامه ذکر می‌شوند:
- ضعیف شدن استخوان‌ها
- رشد غیرطبیعی استخوان
- بد شکلی استخوان
- استخوان درد
- ضعف یا گرفتگی عضلات
- تشنج
- ناهنجاری‌های دندانی
از این آزمایش برای غربالگری افرادی که در معرض خطر کمبود ویتامین D هستند نیز استفاده می‌شود. آزمایشات غربالگری قبل از بروز هرگونه علائمی انجام می‌شوند.
علاوه بر موارد ذکر شده، در صورتی که پزشک مشکوک به مسمومیت ناشی از مصرف بیش از حد ویتامین D باشد نیز این آزمایش را تجویز می‌نماید.
مشاهده کیت‌های سنجش ویتامین D
چه عواملی خطر کمبود ویتامین D را افزایش می‌دهند؟
برخی از عوامل مؤثر در کمبود ویتامین دی به شرح زیر است:
- سن بالای 65 سال
- چاقی
- سابقه جراحی با هدف کاهش وزن
- پوکی استخوان
- کاهش توانایی پوست در ساخت ویتامین دی، به دلیل قرار گرفتن محدود در معرض تابش نور خورشید، استفاده از کرم ضدآفتاب و یا رنگدانه های تیره پوست
- بیماری‌های گوارشی که جذب مواد مغذی را از غذا دشوار می‌کند، مانند بیماری سلیاک یا کرون.
- بیماری‌های کلیوی و کبدی
- استفاده از برخی داروهای خاص