آزمایش Anti-dsDNA چیست؟
آزمایشهای ضد DNA دو رشتهای که با نام Anti-dsDNA نیز شناخته میشود برای کمک به تشخیص و نظارت بر لوپوس استفاده میشوند. این بیماری که به آن لوپوس اریتماتوز سیستمیک یا SLE نیز گفته میشود، نوعی اختلال خود ایمنی التهابی مزمن است که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه سلولها و بافتهای خودی را هدف قرار میدهد.
در صورت مثبت بودن نتایج آزمایش آنتی بادی ضد هستهای (ANA) و علائم مرتبط با لوپوس مانند خستگی مداوم، درد در مفاصل، لکههای قرمز پروانه مانند در بینی و گونهها، پزشک ممکن است آزمایش anti-dsDNA را تجویز نماید. آزمایشات Anti-dsDNA همچنین به صورت دورهای برای ارزیابی روند و شدت بیماری در افراد مبتلا به لوپوس استفاده میشود.
هدف از آزمایش Anti-dsDNA
در صورتی که نتایج آزمایش ANA فرد مثبت باشد و علائم و نشانههای بالینی لوپوس نیز وجود داشته باشد، پزشکان با استفاده از آزمایش Anti-dsDNA برای بررسی و تشخیص بیماری لوپوس استفاده مینمایند.
به طور کلی آزمایش ANA اولین آزمایشی است که برای ارزیابی و بررسی وجود اختلالات خود ایمنی انجام میگیرد. حدود 95 درصد از موارد مبتلا به ANA، بیماری لوپوس نیز دیده میشود؛ با این حال فرد ممکن است تحت شرایط دیگری نیز به این بیماری مبتلا گردد. آزمایش Anti-dsDNA را میتوان آزمایش اختصاصی لوپوس دانست. نتایج این آزمایش برای 65 تا 85 درصد افراد مبتلا به لوپوس، مثبت گزارش میشود؛ بنابراین منفی بودن نتایج این آزمایش به صورت قطعی احتمال بیماری لوپوس را رد نمیکند.
اگر نتایج آزمایش ANA فرد مثبت باشد، پزشکان از آزمایش Anti-dsDNA برای تشخیص و تمایز بیماری لوپوس از سایر اختلالات خود ایمنی که علائم مشابهی دارند، کمک میگیرند. همچنین برای تشخیص بهتر و دقیقتر ممکن است آزمایش Anti-dsDNA، به همراه آزمایشات Anti-Sm (آنتی بادی اسمیت) و یک ANA مرتبط با لوپوس تجویز گردد. آزمایش Anti-Sm به عنوان بخشی از پنل آزمایشات آنتی بادی/آنتی ژن هستهای قابل استخراج (ENA) به شمار میآید.
علاوه بر موارد گفته شده، با توجه به علائم بالینی فرد و نظر پزشک متخصص ممکن است آزمایشات مرتبط با سایر اتو آنتی بادیها نیز تجویز شوند تا اطلاعات وسیعتری برای تشخیص یا رد اختلالات خود ایمنی در اختیار پزشک قرار دهند. از جمله این آزمایشات میتوان به آزمایشات آنتی بادی هیستون (لوپوس ناشی از دارو) و یا آنتی بادی آنتی فسفولیپید اشاره نمود.
در صورت تشخیص بیماری لوپوس در فرد، از آزمایش Anti-dsDNA برای ارزیابی روند بیماری استفاده میشود. علائم و عوارض این بیماری بصورت دورهای تشدید شده و سپس فروکش میکنند؛ ممکن است قبل و یا در طول دوره تشدید بیماری، سطح Anti-dsDNA افزایش یابد.
یکی از کاربردهای خاص این آزمایش برای نظارت بر نفریت لوپوس است که نوعی عارضه جدی لوپوس میباشد. این بیماری میتواند منجر به التهاب و آسیب کلیهها گردیده و از عوارض آن میتوان به وجود پروتئین در ادرار، فشار خون بالا و نارسایی کلیهها اشاره نمود. نفریت لوپوس زمانی رخ میدهد که اتوآنتی بادیها به آنتی ژنهایی که در کلیهها رسوب نمودهاند، متصل شوند.
آزمایش Anti-dsDNA چه چیزی را اندازه گیری میکند؟
آزمایش Anti-dsDNA به صورت ویژه به بررسی ماده ژنتیکی موجود در هسته سلولها (DNA) پرداخته و حضور آنتی بادیهای هم نام با خود را در خون بررسی میکند. این آنتی بادی بخشی از گروه بزرگتری از اتوآنتی بادیها به نام ANA هستند.
به طور کلی آنتی بادیها در برابر عفونت از بدن محافظت میکنند اما، اتو آنتی بادیها زمانی ایجاد میشوند که سیستم ایمنی بدن تمایزی بین «خودی» و «غیر خودی» قائل نشود. اتو آنتی بادیها اشتباهاً به سلولهای سالم بدن حمله کرده و به بافتها و اندامها آسیب میرسانند.
سطوح پایین Anti-dsDNA ممکن است در نتیجه اختلالات مختلفی باشد که شایعترین آنها لوپوس میباشد؛ لوپوس، یک اختلال خود ایمنی التهابی مزمن است که میتواند بر بافتها و اندامهای مختلف بدن مانند کلیهها، مفاصل، عروق خونی، پوست، قلب، ریهها و مغز تأثیر بگذارد.
همانطور که پیشتر اشاره شد، یکی از عوارض جدی لوپوس، بیماری نفریت لوپوس است؛ این بیماری با سطوح بالای Anti-dsDNA، التهاب مداوم و آسیب کلیهها همراه است.
چه زمانی نیاز به آزمایش Anti-dsDNA داریم؟
زمانی که فرد علائم و نشانههای بالینی لوپوس را بروز داده و نتیجه آزمایش ANA وی نیز مثبت باشد، نیاز به انجام آزمایش Anti-dsDNA دارد. این آزمایش به ویژه زمانی که نتیجه آزمایش ANA به عنوان یک الگوی فلورسنت «همگن» یا «لکه دار» نشان داده شود، مورد استفاده قرار میگیرد.
برخی از علائم و نشانههای بیماری لوپوس عبارتند از:
- درد عضلانی
- دردهای آرتریت؛ مانند درد یک یا چندین مفصل (این دردها بدون آسیب مفصلی و یا همراه با آسیب بسیار ناچیز مفاصل است)
- لکههای قرمز که اغلب شبیه به پروانه در نواحی بینی و گونه بروز مییابند (لکههای مالاریا)
- تب با درجه پایین
- خستگی مداوم، ضعف
- حساسیت پوست به نور
- کاهش مو و کاهش وزن
- بی حسی یا گزگز در دست و پاها
- التهاب و آسیب به اندامها و بافتها از جمله کلیهها، ریهها، قلب، سیستم عصبی مرکزی و رگهای خونی
در صورت تشخیص لوپوس، از آزمایش Anti-dsDNA به صورت دورهای برای نظارت بر پیشرفت یا تشدید بیماری استفاده میگردد. در صورتی که نتایج آزمایش اولیه منفی باشد اما علائم و نشانههای بالینی همچنان در فرد باقی بماند، این آزمایش باید دوباره انجام گیرد.
چگونه میتوان آزمایش dsDNA را انجام داد؟
اگر علائم و نشانههای لوپوس را نشان دهید و آزمایش ANA مثبت داشته باشید، پزشک شما آزمایش Anti-dsDNA را تجویز میکند. از آنجایی که آزمایشهای Anti-dsDNA نیاز به تجهیزات تخصصی دارند، خون شما را در آزمایشگاهی که دارای این تجهیزات میباشند، میگیرند.
نحوه انجام آزمایش
آزمایش Anti-dsDNA نیاز به آمادگی قبلی خاصی ندارد. قبل از انجام آزمایش پزشک خود را نسبت به هرگونه دارویی که مصرف مینمایید، مطلع سازید. برخی از آزمایشگاهها پیشنهاد میکنند از 72 ساعت قبل از آزمایش، مصرف بیوتین (که با نامهای ویتامین B7، B8، H یا کوآنزیم R نیز شناخته میشود) قطع گردد.
این آزمایش با استفاده از نمونه خون فرد انجام میگیرد. روش سنجش آزمایش میتواند به روشهای مختلفی باشد؛ بسیاری از آزمایشگاهها از آزمایش الایزای Anti-dsDNA استفاده میکنند گرچه روشهای دیگری نیز مورد استفاده قرار میگیرد.
Anti-dsDNA گاهی با بیماریهایی مانند هپاتیت مزمن، سیروز صفراوی اولیه و مونونوکلئوز عفونی نیز در بدن یافت میشود. همچنین ممکن است در اثر مصرف داروهایی مانند پروکائین، آمید و هیدرالازین نیز سطح آن افزایش یابد.
علاوه بر آزمایش Anti-dsDNA، آزمایش DNA تک رشتهای (Anti-ssDNA) نیز وجود دارد؛ این اتو آنتی بادی کمتر مورد آزمایش قرار میگیرد و ارتباطی قوی با بیماری لوپوس ندارد، اما ممکن است با سایر اختلالات خود ایمنی همراه باشد.
ANA متشکل از گروهی از آنتی بادیهای ضد هستهای است؛ اگر نتیجه آزمایش ANA منفی باشد، نشان دهنده منفی بودن کل گروه است. از آن جایی که Anti-dsDNA نیز عضوی از این گروه به حساب میآید، در صورت منفی بودن تست ANA نیازی به آزمایشات مجزای این آنتی بادی وجود ندارد.
نتایج آزمایش Anti-dsDNA به چه معنا است؟
نتایج این آزمایش معمولاً با سابقه پزشکی فرد، علائم و نشانههای بالینی و نتایج سایر آزمایشات اتو آنتی بادیهای تفسیر میشود. سطوح بالای Anti-dsDNA در خون، به شدت با بیماری لوپوس در ارتباط است و اغلب دقیقاً قبل یا همزمان با تشدید بیماری، سطح این آنتی بادی نیز افزایش مییابد.
در صورتی که نتیجه آزمایش Anti-dsDNA مثبت باشد و فرد علائم و نشانههای بالینی لوپوس را داشته باشد، به احتمال زیاد مبتلا به این بیماری است. این احتمال به ویژه زمانی صادق است که نتیجه آزمایش Anti-Sm نیز مثبت باشد.
در ارزیابی افرادی که مبتلا به نفریت لوپوس هستند، سطوح بالای Anti-dsDNA به طور کلی با التهاب مداوم و آسیب کلیهها همراه است. سطوح بسیار پایین Anti-dsDNA معمولاً منفی در نظر گرفته میشود اما، احتمال ابتلا به لوپوس را به صورت قطعی رد نمیکند. تنها حدود 65 تا 85 درصد افراد مبتلا به لوپوس دارای Anti-dsDNA هستند و مابقی آنها فاقد این اتو آنتی بادی هستند.
سطوح پایین تا متوسط اتوآنتی بادی ممکن است همراه با سایر اختلالات خود ایمنی مانند سندرم شوگرن و بیماری بافت همبند مختلط (MCTD) دیده شود.