آزمایش HTLV چیست؟
6 دقیقه زمان مطالعه
ویروس لنفوتروپیک سلول T انسانی (انگلیسی: Human T-Lymphotropic Virus) که به اختصار HTLV نیز شناخته می‌شود، اولین رترو ویروس انکوژنیک انسانی کشف شده می‌باشد. این ویروس با برخی بیماری‌های نادر لنفوسیت T (سلول‌های T) در ارتباط است؛ این سلول‌ها بخش مهمی از دستگاه ایمنی بدن هستند.
آزمایش HTLV به بررسی وجود این ویروس در بدن پرداخته و ارتباط آن را با بیماری‌های زمینه‌ای لوسمی، لنفوم، اختلال نادر سیستم عصبی، عفونت مزمن ریوی، التهاب لایه میانی چشم، درماتیت عفونی یا سایر اختلالات التهابی ارزیابی می‌کند.
آزمایش HTLV به بررسی دو نوع مختلف از این ویروس با نام‌های HTLV-1 و HTLV-2 می‌پردازد. بر اساس تحقیقات انجام گرفته، تعداد کل مبتلایان به ویروس HTLV در سراسر جهان، بین 15 تا 20 میلیون نفر تخمین زده می‌شود که نسبت ابتلای زنان 2 برابر بیشتر از مردان است. در میان این افراد، پراکندگی عفونت HTLV-1 بیشتر در ژاپن، جنوب صحرای آفریقا، جزایر کارائیب، آمریکای مرکزی و جنوبی و خاورمیانه است و HTLV-2 بیشتر در بین مصرف کنندگان مواد مخدر وریدی، آمریکای شمالی و اروپا شایع است.
ویروس تی- لنفوتروپیک نوع یک عمدتاً از طریق تماس مستقیم با مایعات بدن فرد آلوده مانند خون، شیر مادر و یا اسپرم و یا استفاده از سرنگ مشترک در تزریق منتقل می‌شود. میزان انتقال تخمینی از مادر به کودک بین 3.9% تا 27% متغیر است. البته این بیماری از طریق انتقال خون و پیوند عضو نیز منتقل می‌گردد، اما با توجه به آزمایشاتی که پیش از اهدا صورت می‌گیرد، احتمال انتقال عفونت به این روش‌ها بسیار کمتر است.
برخی از عوامل خطر برای عفونت HTLV عبارتند از:
- زندگی در مناطق جغرافیایی که درصد بالایی از شیوع این بیماری را دارند.
- رابطه جنسی کنترل نشده
- مصرف مواد مخدر بصورت وریدی
- انتقال خون غیرایمن
- همچنین شیوع این بیماری در میان برخی از نژادهای رنگین پوست بیشتر است.
هر دو نوع ویروس HTLV باعث آلوده شدن لنفوسیت‌های T می‌گردند. اکثر افراد مبتلا به این ویروس علائم خاصی بروز نمی‌دهند اما می‌توانند ناقل بیماری باشند. پس از عفونت اولیه، ویروس هرگز به طور کامل از بین نمی‌رود بلکه به صورت غیرفعال (نهفته) در بدن باقی می‌ماند. درصد کمی از این افراد، پس از گذشت چند ماه یا سال، با پیشرفت و گسترش ویروس در بدن به بیماری حاد یا مزمن دچار می‌شوند.
علائم و بیماری‌های مرتبط
همانطور که اشاره شد اکثر افراد مبتلا به ویروس تی- لنفوتروپیک نوع 1، علائم خاصی ندارند. با این حال ارتباط این ویروس با برخی از بیماری‌های جدی، تأیید شده است. هر یک از این بیماری‌ها دارای علائمی هستند که ممکن است نشان دهنده ویروس HTLV نیز باشد.
در ادامه به برخی از بیماری‌های مرتبط با HTLV-1 می‌پردازیم:
- لوسمی/لنفوم سلول T بزرگسالان (ATL): این بیماری نوعی سرطان گلبول سفید است که گاهی به سرعت پیشرفت می‌کند و علائمی مانند ضایعات پوستی و استخوانی، ترشحات ریوی، افزایش کلسیم خون، بزرگ شدن کبد، طحال و غدد لنفاوی، خستگی و تب را ایجاد کند. خطر ابتلا به این بیماری در میان افرادی که عفونت HTLV-1 دارند حدود 2 تا 5 درصد گزارش شده است.
- میلوپاتی مرتبط با HTLV-1/ پاراپازیس اسپاستیک استوایی (HAM/TSP): نوعی بیماری عصبی پیش رونده بسیار نادر که می‌تواند باعث ضعف یا بی حسی در اندام تحتانی، مشکل در راه رفتن، اسپاسم عضلانی، درد عصبی، یبوست و عدم کنترل ادرار گردد. تنها 0.25 تا 2 درصد از افراد آلوده به HTLV-1 به این بیماری مبتلا می‌شوند.
- همچنین در موارد معدودی، عفونت HTLV-1 منجر به سایر بیماری‌ها و شرایطی مانند یوئیت (التهاب چشم)، درماتیت عفونی مرتبط با HTLV-1، پنومونیت، آرتریت روماتوئید، مشکلات تیروئید و سندروم شوگرن می‌شود.
HTLV نوع 2، بسیار از کمتر از نوع 1 با بیماری‌های خاص در ارتباط است ولی می‌تواند منجر به برخی بیماری‌های ریوی، اختلالات عصبی، آرتریت، آسم و درماتیت گردد.
کاربردها و نحوه عملکرد آزمایش HTLV-1
پس از ابتلای فرد به ویروس HTLV، سیستم ایمنی بدن در پاسخ به ویروس، شروع به آزادسازی آنتی بادی‌های خاصی در خون می‌نماید؛ این آنتی بادی‌ها توسط آزمایش خون قابل تشخیص هستند. همچنین می‌توان ویروس‌ها را مستقیماً توسط آزمایش‌های مولکولی (واکنش زنجیره‌ای پلیمراز یا PCR) که ماده ژنتیکی ویروس را بررسی می‌کند، شناسایی نمود. البته اکثر افراد آلوده به ویروس، به بیماری فعال مبتلا نمی‌شوند ولی تعدادی از آن‌ها ممکن است به بیماری‌های مرتبط با اختلالات سلول‌ها T مبتلا شوند.
آزمایش HTLV کاربردهای مختلفی دارد که به چند مورد از آن‌ها می‌پردازیم:
- در افرادی که دارای عوامل خطر ابتلا به HTLV هستند، از این آزمایش برای پیگیری نتایج غیرطبیعی آزمایشات شمارش کامل خون (CBC) و تفاوت‌های WBC، مانند افزایش تعداد لنفوسیت‌های نابالغ یا غیرطبیعی استفاده می‌شود.
- برای بررسی علت اختلالات مرتبط با سلول T مانند میلوپاتی مرتبط با HTLV-1/ پاراپازیس اسپاستیک گرمسیری (HAM/TSP) از این آزمایش کمک می‌گیرند. علاوه بر آزمایش خون، در برخی موارد ممکن است از مایع مغزی نخاعی (CSF) نیز برای آزمایش HTLV استفاده گردد.
- از آنجایی که HTLV می‌تواند در دوران بارداری از مادر به نوزاد منتقل شود، برای بررسی علت عفونت نوزادان، ممکن است از مادر آزمایش HTLV-I و HTLV-II گرفته شود تا مشخص شود که او منبع احتمالی عفونت کودک است یا خیر؟
به طور کلی آزمایش HTLV دو نوع دارد: آزمایش آنتی بادی و آزمایش مولکولی. معمولاً ابتدا با استفاده از تست‌هایی با روش ایمونواسی آنزیمی، به بررسی و تشخیص آنتی بادی‌های HTLV-1 و HTLV-2 در بدن می‌پردازند. سپس اگر نتایج آزمایش مثبت باشد، از روش دیگری مانند وسترن بلات برای تأیید یافته‌ها و تفکیک HTLV-1 و HTLV-2 استفاده می‌نمایند. در مواردی که نمی‌توان HTLV-I و HTLV-II را تشخیص داد، آزمایش مولکولی که ماده ژنتیکی ویروس را شناسایی می‌کند، تجویز می‌گردد.
نتایج آزمایش HTLV به چه معنا است؟
آزمایشات HTLV معمولاً به صورت گام به گام انجام می‌شود و با توجه به نتایج شامل یک آزمایش اولیه و آزمایشات تأییدکننده می‌گردد. نتایج آزمایشات اولیه و ثانویه، می‌تواند شامل حالت‌های مختلفی باشد که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم:
- در صورت منفی بودن نتایج آزمایش اولیه، بسیار بعید به نظر می‌رسد که فرد عفونت HTLV داشته باشد و به احتمال زیاد علائم موجود به دلیل بیماری دیگری است.
- در حالتی که آزمایشات اولیه و ثانویه، وجود آنتی بادی‌های HTLV نوع یک و دو را در بدن فرد تأیید کنند، احتمال عفونت وجود دارد. در این موارد اگر فرد به بیماری‌های مرتبط با HTLV مبتلا شود، علت بیماری را با وجود این ویروس در بدن مرتبط می‌دانند.
- گاهی نتایج آزمایشات اولیه و ثانویه تأیید کننده وجود ویروس تی- لنفوتروپیک در بدن است اما فرد هیچگونه علائمی بروز نداده است. در اکثر موارد این افراد هرگز به بیماری‌های زمینه‌ای دیگر مبتلا نمی‌شوند ولی با این وجود می‌توانند ناقل عفونت باشند؛ بنابراین آگاه سازی این افراد در خصوص اقدامات احتیاطی و پیشگیری از انتقال عفونت به سایر افراد از اهمیت بالایی برخوردار است.
- در صورت مثبت بودن نتایج آزمایش اولیه HTLV نوع یک و دو و منفی بودن نتایج آزمایش تأییدی، احتمال اینکه نتیجه مثبت، کاذب باشد بسیار بالا است و عفونت HTLV وجود ندارد. این افراد پس از گذشت چند هفته نیاز به آزمایش مجدد دارند تا مشخص شود آنتی بادی‌های مربوطه در بدن تولید شده است یا خیر.
- مثبت بودن تست مولکولی HTLV نوع یک یا دو، بیانگر وجود عفونت در بدن فرد است. از طرفی منفی بودن این آزمایش به طور قطعی وجود ویروس را رد نمی‌کند زیرا، ممکن است مقدار ویروس در بدن هنگام آزمایش بسیار کم باشد.
جدول زیر تفسیر نتایج آزمایشات مربوط به HTLV را بیان می‌کند:
آزمایش اولیه آنتی بادی (HTLV 1/2) | تست تأییدی (Western Blot) | تست اضافی | تفسیر احتمالی |
|---|---|---|---|
منفی | N/A | N/A | بدون عفونت |
مثبت | منفی | وسترن بلات مجدداً انجام شود | مثبت کاذب در آزمایش اولیه |
مثبت | HTLV-1 مثبت | N/A | عفونت HTLV-1 |
مثبت | HTLV-2 مثبت | N/A | عفونت HTLV-2 |
مثبت | نامشخص | تست مولکولی (PCR) مثبت یا تکرار وسترن بلات مثبت برای HTLV نوع یک یا دو | عفونت HTLV-1 یا HTLV-2 |
مثبت | نامشخص | تست مولکولی (PCR) منفی یا نامشخص و تکرار وسترن بلات منفی یا مشخص | احتمال مثبت کاذب در آزمایش اولیه آنتی بادی |