بیماری های خودایمنی را بهتر بشناسید
اگر به فیلمهای تاریخی علاقمند باشید می دانید که فصل مشترک داستان اکثر آنها، صحنهای است که دشمنان پشت دروازههای قلعه مانده و تلاششان برای ورود به قلعه با شکست مواجه میشود؛ ولی در نهایت یکی از نیروهای خودی خیانت کرده و دروازههای قلعه را به روی دشمنان باز میکند و باعث سقوط آن میشود.
حال تصور کنید که بدن شما آن قلعه است و سیستم ایمنی شما، ارتشی است که در حال مبارزه با دشمنانی مانند باکتریها میباشد. اگر ارتش سیستم ایمنی به جای دشمن به قلعه، یعنی بدن شما، حمله کند مبتلا به یک بیماری خودایمنی مانند لوپوس، مولتیپل اسکلروزیس، آرتریت روماتوئید، پسوریازیس یا یکی از صدها بیماری خودایمنی دیگر شدهاید.
این بیماریهای ممکن است علائمی مانند درد، خستگی، سرگیجه، بثورات پوستی، افسردگی و … به همراه داشته باشند.
بررسی اجمالی
بیماری خودایمنی چیست؟
سیستم ایمنی بدن از اندامها و سلولهایی تشکیل شده است که برای محافظت از بدن در برابر باکتریها، انگلها، ویروسها و سلولهای سرطانی طراحی شدهاند.
اگر سیستم ایمنی به جای محافظت از بدن، به صورت تصادفی به آن حمله نماید، فرد دچار یک بیماری خودایمنی شده است. هنوز علت اینکه چرا سیستم ایمنی به بدن حمله میکند به طور دقیق مشخص نیست، با این وجود بیش از 100 بیماری خودایمنی رایج شناسایی شده است. از جمله این بیماریها میتوان به لوپوس، آرتریت روماتوئید، بیماری کرون و کولیت اولسراتیو اشاره نمود.
بیماریهای خودایمنی، تقریباً بر همه بافتها و اندامهای بدن تأثیر میگذارند. همچنین ممکن است علائم مختلفی از جمله درد، خستگی، بثورات پوستی، حالت تهوع، سردرد، سرگیجه و … را ایجاد نمایند. هر یک از این بیماریها علائم مخصوص به خود را نیز دارد که طبعاً با توجه به نوع بیماری تغییر میکنند.
بیماریهای خودایمنی چطور ایجاد میشوند؟
پزشکان و متخصصان هنوز هم علت دقیق حمله سیستم ایمنی به بدن را نمیدانند. گویی سیستم ایمنی دیگر قادر نیست تفاوت بین بافتها و سلولهای سالم از سلولهای ناسالم را تشخیص دهد.
البته برخی نظریهها در خصوص ریشه و علت این بیماریها وجود دارد، اما به صورت قطعی اثبات نشدهاند.
20 مورد از شایعترین بیماریهای خودایمنی
بیماریهای مفاصل و ماهیچهها:
- آرتریت پسوریاتیک
- آرتریت روماتوئید (RA)
- سندرم شوگرن
- لوپوس اریتماتوز سیستمیک (لوپوس SLE)
- بیماریها دستگاه گوارش:
- بیماری کرون
- بیماری سلیاک
- کولیت اولسراتیو
- بیماریهای سیستم غدد درون ریز:
- بیماری گریوز
- تیروئیدیت هاشیموتو
- بیماری آدیسون
- بیماریهای پوستی:
- درماتومیوزیت
- پسوریازیس
- بیماریهای سیستم عصبی:
- پلی نوروپاتی دمیلینه کننده التهابی مزمن (CIPD)
- سندرم گیلن باره
- مولتیپل اسکلروزیس (MS)
- سایر بیماریها:
- میاستنی گراویس
- واسکولیت خودایمنی
- دیابت نوع 1
- کم خونی خطرناک
- واسکولیت
بیماریهای خودایمنی چقدر شایع هستند؟
با اینکه بیماریهای خودایمنی بین مردان و زنان مشترک هستند اما، درصد ابتلای زنان به این بیماریها بیشتر از مردان میباشد. طبق تحقیقات انجام گرفته در ایالات متحده آمریکا، از هر 15 نفر یک نفر مبتلا به بیماریهای خودایمنی است.
آیا بیماریهای خودایمنی ژنتیکی هستند؟
بله؛ برخی از بیماریهای خودایمنی به صورت ژنتیکی بین اعضای خانواده منتقل میشوند.
آیا بیماریهای خودایمنی مسری هستند؟
خیر.
آیا بیماریهای خودایمنی کشنده هستند؟
بله؛ متأسفانه بیماریهای خودایمنی یکی از 10 علت اصلی مرگ و میر زنان در تمامی گروههای سنی (تا 64 سالگی) است.
آیا بیماریهای خودایمنی بر بارداری تأثیرگذار است؟
برخی از بیماریهای خودایمنی بر توانایی باردار شدن فرد تأثیر گذاشته و برخی دیگر بر روی بارداری اثرات نامطلوبی دارند. در صورت ابتلا به این بیماریها، در بعضی موارد نیاز به درمانهای مخصوص باروری برای باردار شدن فرد وجود دارد. گاهی هم باید تا رسیدن به بهبودی کامل صبر کنید و پس از درمان بیماری، اقدام به باردار شدن نمایید. دو مورد از تأثیرات بیماریهای خودایمنی بر بارداری به شرح زیر است:
- ابتلا به بیماری لوپوس، احتمال سقط جنین، مرده زایی یا زایمان زودرس را بسیار بالا میبرد.
- ابتلا به بیماری میاستنی گراویس، میتواند در حین بارداری، مشکلات تنفسی برای شما ایجاد نماید.
علائم و علل بیماری
چه چیزی باعث بیماریهای خودایمنی میشود؟
همانطور که گفته شد، علت دقیق بیماریهای خودایمنی کماکان ناشناخته باقی مانده است. با این حال، برخی از عوامل خطری که شانس ابتلا به یک بیماری خودایمنی را افزایش میدهند به شرح زیر است:
- مصرف بعضی داروها:
اگر داروهای فشارخون، استاتین ها و آنتی بیوتیک مصرف میکنید، بهتر است با پزشک خود در خصوص عوارض جانبی و اثر آنها بر بیماریهای خودایمنی صحبت نمایید.
- سابقه ابتلا به بیماریهای خودایمنی در خویشاوندان:
برخی از بیماریهای خودایمنی ژنتیکی بوده و در میان اعضای خانواده جابجا میشوند.
- سیگار کشیدن
- داشتن یک بیماری خودایمنی قبلی:
افراد مبتلا به بیماریهای خودایمنی، شانس بیشتری برای ابتلا به بیماری خودایمنی دوم نسبت به دیگران دارند. - قرار گرفتن در معرض سموم
- زنها:
78 درصد افراد مبتلا به بیماریهای خودایمنی، زنان هستند. - چاقی
- داشتن عفونتها
علائم بیماری خودایمنی چیست؟
علائم بیماریهای خودایمنی بر اساس نوع بیماری طبقه بندی شده و به شرح زیر است:
بیماریهای مفاصل و ماهیچهها:
- درد عضلانی
- درد مفاصل، سفتی و متورم شدن مفاصل
- ضعف عضلانی
- التهاب
بیماریهای دستگاه گوارش:
- نفخ
- یبوست
- درد شکم
- رفلاکس اسید معده
- حالت تهوع
- حساسیتهای غذایی
- مشاهده خون یا مخاط در مدفوع
بیماریهای پوستی:
- بثورات پوستی
- خارش
- خشکی چشم
- خشکی دهان
- التهاب
- ریزش مو
- خشکی پوست
بیماریهای سیستم عصبی:
- سرگیجه
- سردرد
- اضطراب و افسردگی
- سردرگمی و مشکل در تفکر
- تاری دید
- بیخوابی
- مشکلات حافظه
- میگرن
- سبکی سر
- بی حسی و گزگز
سایر بیماریها:
- خستگی
- درد
- تب
- درد قفسه سینه
- تورم غدد
- افزایش یا کاهش وزن
- ضربان قلب سریع یا نامنظم
- تنگی نفس
- حساسیت به دما
بیماریهای خودایمنی چقدر طول میکشد؟
مدت زمان بهبود بیماریهای خودایمنی، با توجه به نوع آنها متفاوت میباشد. برخی از این بیماریها به راحتی درمان میشوند و برخی دیگر نه. بعضی از بیماریهای خودایمنی میتوانند تا آخر عمر ادامه داشته باشند.
تشخیص و آزمایشات
بیماریهای خودایمنی چگونه تشخیص داده میشوند؟
تشخیص یک بیماری خودایمنی حتماً باید تحت نظر پزشکان متخصص انجام گیرد، زیرا بسیاری از بیماریهای خودایمنی علائم مشابهی با یکدیگر و سایر بیماریها دارند.
اگر فهرستی دقیق از علائم و مدت زمانی که آنها را داشتهاید و همچنین سابقه خانوادگی بیماریهای خودایمنی، در اختیار پزشک قرار دهید، میتواند به او در تشخیص دقیقتر و سریعتر بیماری کمک بسیاری نماید.
همچنین علاوه بر معاینات بالینی، پزشک برخی آزمایشات لازم برای تشخیص بیماریهای خودایمنی را نیز تجویز مینماید. از جمله این آزمایشات میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
- آزمایش آنتی بادی ضد هستهای (ANA)
- آزمایش شمارش کامل خون (CBC)
- آزمایش سرعت رسوب گلبولهای قرمز (ESR)
ضمناً گاهی لازم است برای تشخیص بیماریهای خودایمنی به یک متخصص پزشکی، مانند متخصصان گوارش یا روماتولوژیست مراجعه نمایید.
مدیریت و درمان
بیماریهای خودایمنی چگونه درمان میشوند؟
متأسفانه هیچ درمانی برای بیماریهای خودایمنی وجود ندارد، اما علائم و اثرات آنها را میتوان کنترل کرد. سیستم ایمنی، ژنتیک و محیط زندگی هر شخص منحصر به فرد است؛ بنابراین باید درمان منحصر به فردی نیز برای وی انتخاب شود.
در ادامه برخی از داروهایی که برای درمان بیماریهای خودایمنی استفاده میشوند را نام میبریم:
- داروهای مسکن
- داروهای ضدالتهاب
- داروهای درمان افسردگی و اضطراب
- تزریق انسولین
- داروهای خواب آور
- تبادل پلاسما
- کورتیکواستروئیدها
- کرمها و قرصهای کهیر
- گلوبولین ایمنی داخل وریدی
- داروهایی که سیستم ایمنی بدن را سرکوب میکنند.
البته برخی از افراد، راهکارها و داروهای جایگزین را امتحان میکنند که از جمله آنها میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
- گیاهان دارویی
- طب سوزنی
- هیپنوتیزم
- روشهای کایروپراکتیک
چه متخصصانی میتوانند بیماریهای خودایمنی را درمان کنند؟
پس از تشخیص نوع بیماری توسط آزمایشها، باید به متخصصان روماتولوژیست، گوارش، غدد یا پوست مراجعه نمایید.
آیا رژیم غذایی در درمان بیماریهای خودایمنی نقش دارد؟
برخی از متخصصان بر این باورند که غذاهایی که میخورید بر بیماریهای خودایمنی تأثیرگذار است. برای آگاهی بیشتر در این زمینه بهتر است با پزشک خود مشورت نمایید.
آیا ورزش به بیماریهای خودایمنی کمک میکند؟
بله؛ اما بهتر است در این زمینه نیز با پزشک خود مشورت نمایید تا در مورد نوع و میزان ورزش توصیههای لازم را دریافت کنید.
پیشگیری
آیا میتوان از بیماریهای خودایمنی پیش گیری کرد؟
شاید پیشگیری از بیماریهای خودایمنی به طور کامل میسر نباشد اما، کارشناسان توصیه میکنند:
- به طور مداوم و منظم ورزش کنید.
- سیگار نکشید.
- از مواد سمی دوری کنید.
- از یک رژیم غذایی سالم پیروی کنید.
- غذاهای فرآوری شده (پروسس شده) را در رژیم غذایی خود محدود کنید.
چشم انداز و پیش بینی
چشم انداز افراد مبتلا به بیماریهای خودایمنی چیست؟
علائم بیماریهای خودایمنی ممکن است با گذشت زمان تغییر کند. این بیماریها شاید بهبود یابند؛ به این معنی که علائم آنها حذف یا به حداقل برسد. و یا ممکن است بیماری تشدید شود و وضعیت فرد بدتر گردد.
گرچه خود بیماری را نمیتوان به صورت قطعی درمان کرد ولی برخی از علائم آنها را میتوان درمان کرد تا فرد به زندگی عادی خود بازگردد.
آیا بیماریهای خودایمنی به خودی خود از بین میروند؟
مواردی مشاهده شده است که یک بیماری خودایمنی از بدن فرد ناپدید شده است اما در اکثر موارد این بیماریهای مزمن هستند؛ به این معنی که برای مدت طولانی (اگر نگوییم مادام العمر) دوام میآورند.
زندگی با بیماری
آیا با بیماری خودایمنی میتوانم به زندگی عادی خودم ادامه دهم؟
بله؛ اما اگر علائم بیماری شدید باشند، ممکن است ادامه زندگی به روال عادی خود، کمی دشوار گردد. پزشکان میتوانند به فرد کمک کنند تا علائم بیماری خود را بهتر و مؤثرتر کنترل و مدیریت کند و در روند فعالیتهای روزمره وی اختلالی ایجاد نشود.
چگونه با وجود بیماری از خودم مراقبت کنم؟
یاد بگیرید که چگونه علائم خود را مدیریت کنید، استرس خود را کاهش دهید، ورزش کنید و یک رژیم غذایی سالم داشته باشید.
چه سؤالاتی درباره بیماری خودایمنی از پزشک خود بپرسم؟
بهتر است هنگامی که پزشک خود را ملاقات میکنید، یکسری سؤالات هدفمند از او بپرسید تا در خصوص وضعیت خود با آگاهی بیشتری تصمیم گیری کنید. برخی از این سؤالات عبارتند از:
- آیا من به بیماری خودایمنی مبتلا هستم؟
- چه نوع آزمایشاتی را برای تشخیص یا تأیید آن باید انجام دهم؟
- مبتلا به چه نوعی از بیماریهای خودایمنی هستم؟
- آیا باید به متخصص مراجعه کنم؟
- به چه متخصصی مراجعه کنم؟
- بهترین راه درمان برای من چیست؟
- آیا باید خانواده خود را در جریان ابتلا به این بیماری بگذارم؟
- چه زمانی باید به اورژانس مراجعه کنم؟
اگر مبتلا به بیماریهای خودایمنی هستید و هریک از علائم زیر شدت یافت، سریعاً به اورژانس مراجعه کنید:
- مشکل تنفسی یا تنگی نفس: به یاد داشته باشید که برخی از افراد مبتلا به بیماریهای خودایمنی ممکن است در زمان بارداری، با این عارضه مواجه شوند.
- درد شدید قفسه سینه یا احساس فشار در قفسه سینه
- سردردی که ناگهان شروع میشود و شبیه به «بدترین سردردی است که تا به حال داشتهاید.»
- ضعف ناگهانی، به خصوص اگر نتوانید حرکت کنید.
- سرگیجهای که متوقف نمیشود.
- دردی آنقدر شدید که نتوانید آن را تحمل کنید.
زندگی با یک بیماری خودایمنی، مانند هر بیماری دیگری میتواند پیچیدگیهای خاص خودش را داشته باشد. بیماریهایی مانند لوپوس، آرتریت روماتوئید و مولتیپل اسکلروزیس، بیماریهایی بسیار جدی و خطرناک هستند.
گرچه درمانی قطعی برای این بیماریها وجود ندارد، اما بسیاری از علائم آنها قابل درمان است و گاهی اوقات بهبود مییابند.
اگر گمان میکنید که مبتلا به یک بیماری خودایمنی هستید، در اسرع وقت برای تشخیص و یافتن درمان مناسب به پزشک مراجعه نمایید. اگر این عارضهها به موقع شناسایی و تحت درمان قرار بگیرند، کنترل علائم آنها بسیار آسانتر و سریعتر خواهد بود.