آزمایش تیروکسین (T4) نوعی آزمایش خون است که به تشخیص بیماری‌های تیروئید کمک می‌کند. تیروئید، غده‌ای پروانه شکل است که در گلو قرار گرفته و مسئول تولید هورمون‌هایی است که نحوه استفاده بدن از انرژی را کنترل می‌کنند. این هورمون‌ها بر وزن، قلب، دمای بدن، قدرت عضلانی و حتی خلق و خوی فرد تأثیرگذار هستند. در کودکان، هورمون‌های تیروئید بر رشد نیز تأثیر دارند.
T4 یا تیروکسین، یکی از هورمون‌هایی که است که توسط غده تیروئید تولید شده و تحت عنوان هورمون تیروئید شناخته می‌شوند. تیروکسین به دو شکل آزاد و متصل به پروتئین وجود دارد. بخش عمده T4 ترشح شده توسط تیروئید به شکل متصل به پروتئین بوده و مقدار کمتری از آن بصورت آزاد می‌باشد.
سطح T4 را با استفاده از دو آزمایش Free T4 و Total T4 در بدن اندازه گیری می‌نمایند.
آزمایش T4 آزاد یا Free T4، میزان تیروکسین آزاد در خون را اندازه گیری می‌نماید و به عقیده کارشناسان پزشکی، اطلاعات دقیق‌تری نسبت به تست T4 کل ارائه می‌دهد. آزمایش T4 کل یا Total T4، مقدار کل این هورمون را شامل تیروکسین آزاد و متصل به پروتئین، اندازه گیری می‌نماید.
در صورتی که سطح تیروکسین در بدن پایین‌تر از حد طبیعی باشد، ممکن است نشانه کم کاری غده تیروئید و یا اختلالاتی در عملکرد غده هیپوفیز باشد. همچنین سطوح بالاتر از حد طبیعی آن ممکن است بیانگر پرکاری تیروئید باشد.
در صورت وجود مقادیر غیر طبیعی این هورمون در بدن، پزشکان آزمایشات دیگری جهت بررسی وضعیت سلامتی فرد تجویز خواهند کرد.
هدف از آزمون تیروکسین
آزمایش T4 به پزشک در ارزیابی عملکرد تیروئید کمک می‌نماید. این آزمایش ممکن است به دلایل زیر درخواست شود:
- وجود نتایج غیرطبیعی در آزمایش TSH
- تشخیص پرکاری یا کم کاری تیروئید
- بررسی سطح تیروکسین و روند درمان افرادی که تحت درمان اختلالات تیروئید هستند
- غربالگری کم کاری تیروئید در نوزادان تازه متولد
- بررسی سایر اختلالات مانند گواتر، برآمدگی (گره) تیروئید، اختلال عملکرد هیپوفیز یا هیپوتالاموس
آزمایش T4 چه چیزی را اندازه گیری می‌کند؟
تیروکسین یا T4 هورمون اصلی ساخته شده در غده تیروئید است. دلیل نامگذاری T4 به این دلیل است که چهار اتمید متصل به آن هستند. هورمون‌های تیروئید برای رشد مغز در دوران نوزادی و برای بسیاری از فرآیندهای ضروری بدن در بزرگسالی حیاتی هستند.
بدن به طور معمول دارای ذخایر زیادی از T4 است که در خون در حال گردش می‌باشد. با این وجود بخش عمده این هورمون در خون متصل به پروتئین‌ها بوده و برای استفاده فوری توسط بدن در دسترس نیست.
تیروکسین آزاد که با استفاده از آزمایش Free T4 اندازه گیری می‌شود، شکل فعال این هورمون می‌باشد؛ زیرا به هیچ پروتئینی متصل نیست و می‌تواند مستقیماً وارد سلول شده و آن را تحت تأثیر قرار دهد. آزمایش T4 کل، میزان تیروکسین آزاد و متصل به پروتئین را در بدن اندازه گیری می‌نماید.
چه زمانی باید آزمایش T4 را انجام داد؟
اندازه گیری سطح تیروکسین به دلایل مختلفی می‌تواند باشد، ولی اغلب برای بررسی نتایج غیر طبیعی آزمایش TSH استفاده می‌شود. همچنین در صورت بروز علائم اختلالات تیروئیدی از این آزمایش استفاده می‌گردد.
کم کاری و پرکاری تیروئید دو مورد از شایع‌ترین اختلالات مربوط به تیروئید هستند. در صورتی که فرد علائم این اختلالات را دارا باشد، پزشک علاوه بر آزمایش T4، سایر آزمایشات مرتبط با تیروئید مانند T3 و TSH را نیز تجویز می‌نماید. به این سری آزمایشات، پنل تیروئید نیز می گویند.
شایع‌ترین اختلال تیروئید، کم کاری این غده می‌باشد.
برخی از علائم کم کاری تیروئید در ادامه ذکر می‌شوند:
- خستگی
- افزایش وزن
- احساس سرما
- درد مفاصل و عضلات
- خشک شدن پوست
- نازک یا خشک شدن موها
- ضربان قلب آهسته
- افسردگی
- قاعدگی‌های نامنظم
- مشکلات باروری
یکی دیگر از اختلالات شایع تیروئید، پرکاری این غده است که علائم آن شامل موارد زیر می‌باشد:
- کاهش وزن
- اضطراب
- بی خوابی
- تحریک پذیری
- مشکل در تحمل گرما
- ضربان سریع و نامنظم قلب
- تکرر ادرار
از جمله دیگر دلایل استفاده از آزمایش T4، می‌توان به نظارت بر اثربخشی روند درمان با روش هورمون‌های جایگزین تیروئید، غربالگری نوزادان از نظر کم کاری تیروئید مادرزادی و بررسی اختلالات احتمالی غدد هیپوفیز و هیپوتالاموس نام برد.
نحوه انجام آزمایش تیروکسین
آزمایش T4 پس از تجویز پزشک در بیمارستان‌ها یا آزمایشگاه‌ها انجام می‌شود. برخی از شرکت‌های سازنده اقدام به ساخت تست‌های خانگی پنل تیروئید نیز نموده‌اند.
آزمایشات پنل تیروئید معمولاً شامل TSH، T4 و T3 می‌باشد ولی برخی از پزشکان آزمایش آنتی بادی‌های تیروئید را نیز در این دسته قرار می‌دهند.
این آزمایش با استفاده از نمونه خون انجام می‌شود که از رگ بازویی در بزرگسالان و پاشنه پا در نوزادان دریافت می‌شود. برای انجام این آزمایش نیاز به آمادگی خاصی نیست ولی مصرف برخی مکمل‌ها مانند بیوتین (B7) ممکن است در نتیجه آزمایش تأثیرگذار باشد. پیشنهاد می‌شود در صورتی که داروی خاصی مصرف میکنید، قبل از انجام آزمایش پزشک خود را از آنها مطلع نمایید.
نتایج آزمایش T4 به چه معناست؟
سطح T4 معمولاً به صورت نانوگرم در دسی لیتر (ng/dL) یا پیکومول در لیتر (pmol/L) گزارش می‌شود. محدوده مرجع آن با توجه به پارامترهای مختلف تغییر می‌کند ولی به طور کلی محدوده مرجع اعلام شده توسط سازمان‌های مختلف برای T4 آزاد، در برخی منابع 0.8 تا 1.8 (ng/dL) و در منابع دیگر 0.9 تا 2.3 (ng/dL) (12 تا 30 پیکومول در لیتر) اعلام شده است.
در صورتی که آزمایش تیروکسین کل را انجام داده‌اید، نتایج آن که با نام شاخص تیروکسین کل (FTI) گزارش می‌شود با استفاده از فرمول‌های محاسباتی میزان T4 آزاد و پروتئین‌های هورمون‌های تیروئید را نشان خواهد داد.
اما آزمایش T4 آزاد، معمولاً باید به همراه TSH انجام شود. جدول زیر الگوهای معمول اختلالات تیروکسین آزاد و TSH را نشان می‌دهد:
سطح هورمون محرک تیروئید (TSH) | سطح تیروکسین آزاد (T4) | عملکرد تیروئید |
|---|---|---|
نرمال | نرمال | نرمال |
بالا | نرمال | کم کاری تیروئید تحت بالینی |
بالا | بالا | پرکاری تیروئید مرتبط با هیپوفیز |
بالا | پایین | کم کاری تیروئید مرتبط با غده تیروئید |
پایین | نرمال | پرکاری تیروئید تحت بالینی |
پایین | بالا | پرکاری تیروئید مرتبط با غده تیروئید |
پایین | پایین | کم کاری تیروئید مرتبط با غده هیپوفیز |
کم کاری و پرکاری تیروئید تحت بالینی به این معنی است که هنوز علائم آنها ظاهر نشده یا بسیار خفیف است ولی احتمال تبدیل به کم کاری یا پرکاری تیروئید کامل را دارند.
آزمایش تیروکسین آزاد می‌تواند برای نظارت بر روند درمان افرادی که مبتلا به اختلالات تیروئید هستند نیز بکار رود.
آیا نیاز به تکرار این آزمایش‌ها هست؟
اگر نتیجه آزمایش شما نشان دهنده غیرطبیعی بودن سطح T4 باشد، ممکن است به آزمایش‌های دیگری برای تشخیص وضعیت سلامتی خود داشته باشید.
- افرادی که مبتلا به کم کاری تیروئید تحت بالینی درمان نشده باشند، شش ماه پس از تشخیص و سپس هر سال باید آزمایش‌های TSH و Free T4 را انجام دهند.
- افراد مبتلا به پرکاری تیروئید تحت بالینی درمان نشده، هر شش ماه باید آزمایشات TSH، T3 و Free T4 را انجام دهند.
- نوزادانی که با استفاده از آزمایشات T4 و TSH از نظر کم کاری مادرزادی تیروئید غربالگری می‌شوند و نتایج آزمون آنها غیرطبیعی است، طبق نظر پزشک باید مورد ارزیابی سلامتی قرار گیرند.
- بیماران مبتلا به اختلالات تیروئید، معمولاً آزمایشات دوره‌ای جهت بررسی عملکرد تیروئید و نظارت بر اثربخشی روند درمان را طبق نظر پزشک انجام خواهند داد.