آزمایش PT یا زمان پروترومبین
آزمایش زمان پروترومبین (PT)، نوعی آزمایش خون است که مدت زمان تشکیل شدن لخته را در نمونه خون اندازه گیری می‌کند. با توجه به اینکه آزمایشگاه‌های مختلف از کیت‌ها و دستگاه‌های متنوعی برای محاسبه مقدار PT استفاده می‌کنند، برای مقایسه نتایج مختلف این آزمایش از یک نسبت بین المللی به نام INR استفاده می‌شود.
آزمایش PT بیشتر برای کمک به تشخیص علل خونریزی یا اختلال در لخته شدن خون به کار می رود. همچنین برای ارزیابی و نظارت بر درمان افرادی که از داروهای رقیق کننده خون (ضدانعقادی) مانند وارفارین استفاده می‌نمایند، این آزمایش تجویز می شود.
پروترومبین و اهمیت آن
پروترومبین، پروتئینی است که توسط کبد ساخته شده و یکی از عوامل شناخته شده در انعقاد خون می‌باشد. هنگامی که بدن دچار خونریزی می شود، عوامل انعقادی شروع به کار نموده و خون را در آن ناحیه لخته می‌کنند. سرعت لخته شدن خون به میزان فاکتورهای انعقاد خون و عملکرد صحیح آنها بستگی دارد. در صورتی که سرعت انعقاد خون بسیار پایین باشد ممکن است فرد خون زیادی از دست دهد و اگر خون خیلی سریع لخته شود، احتمال ایجاد لخته‌های خطرناک در شریان‌ها و سیاهرگ‌ها به وجود می آید.
چه چیزی آزمایش می‌شود؟
آزمایش PT تعداد ثانیه‌هایی که طول می‌کشد تا در نمونه خون مورد آزمایش، لخته ایجاد شود را اندازه گیری می‌نماید. این آزمایش اغلب همراه با آزمایش زمان نسبی ترومبوپلاستین (PTT) انجام می‌شود. این دو آزمایش در کنار یکدیگر، میزان و عملکرد پروتئین‌هایی به نام فاکتورهای انعقادی را که بخش مهمی از فرآیند تشکیل لخته خون هستند، ارزیابی می‌کنند.
هنگامی که در بدن خونریزی رخ می‌دهد، فرآیند هموستاز یا لخته شدن خون آغاز می‌شود. این فرآیند در نتیجه یکسری واکنش شیمیایی پی در پی به نام آبشار انعقادی، به وجود می‌آید. آبشار انعقادی به معنی فعال شدن فاکتورهای انعقادی بصورت متوالی و یکی پس از دیگری است که منجر به تشکیل لخته می‌گردند.
در صورتی که هریک از فاکتورهای انعقادی به میزان کافی وجود داشته باشند و عملکرد صحیحی ارائه دهند، فرآیند هموستاز به صورت طبیعی رخ می‌دهد.
کاربرد آزمایش پروترومبین
آزمایش PT اغلب برای موارد زیر استفاده می‌شود:
- بررسی عملکرد وارفارین: وارفارین یک داروی رقیق کننده خون است که برای درمان و پیشگیری از ایجاد لخته‌های خطرناک استفاده می‌شود.
- بررسی علت لخته شدن غیرطبیعی خون
- بررسی علت خونریزی‌های غیرطبیعی
- بررسی عملکرد سیستم انعقاد خون قبل از انجام عمل جراحی
- بررسی مشکلات کبدی
آزمایش زمان پروترومبین، معمولاً همراه با آزمایش زمان نسبی ترومبوپلاستین (PTT) انجام می‌شود.
چه زمانی نیاز به آزمایش PT دارم؟
اگر به طور منظم وارفارین مصرف میکنید، به احتمال زیاد به این آزمایش نیاز دارید. این آزمایش کمک می‌کند تا فرد دوز مناسبی از دارو را دریافت نماید. اگر وارفارین مصرف نمی‌کنید، در صورت داشتن علائم خونریزی یا اختلال در لخته شدن خون، به این آزمایش نیاز دارید.
علائم اختلال خونریزی عبارتند از:
- خونریزی شدید غیرقابل توضیح
- کبودی سریع بدن
- خونریزی شدید از بینی بصورت غیرمعمول
- قاعدگی‌های غیرمعمول سنگین در بانوان
علائم اختلال لخته شدن خون عبارتند از:
- درد یا حساسیت پا
- متورم شدن پاها
- قرمزی پا یا وجود رگه‌های قرمز روی پاها
- مشکل تنفسی
- سرفه
- درد قفسه سینه
- ضربان قلب سریع
علاوه بر موارد فوق در صورتی که عمل جراحی در پیش دارید، برای بررسی عملکرد انعقاد خون به این آزمایش نیاز دارید.
وارفارین معمولاً برای شرایط زیر تجویز می‌شود:
- ضربان نامنظم قلب (فیبریلاسیون دهلیزی)
- وجود دریچه‌های مصنوعی در قلب
- ترومبوز ورید عمیق (DVT)، آمبولی ریوی (PE)
- سندرم ضد فسفولیپید
- در برخی از حملات قلبی
به همراه آزمایشات PT و PTT ممکن است آزمایشات دیگری نیز انجام شود که برخی از آنها عبارتند از:
- آزمایش تعداد پلاکت‌ها
- آزمایش فیبرینوژن
- تست‌های فاکتور انعقادی
- فاکتور فون ویلبراند
- آزمایش ضد انعقادی لوپوس
نتیجه آزمایش به چه معناست؟
اگر به دلیل مصرف وارفارین آزمایش می‌دهید، نتایج آزمایشگاه معمولاً در قالب سطوح INR گزارش می‌شوند و در صورتی که وارفارین مصرف نمی‌کنید، نتایج یا به صورت سطوح INR یا تعداد ثانیه‌هایی که طول می‌کشد تا خون لخته شود (زمان پروترومبین) گزارش می‌شوند.
اگر وارفارین مصرف نمی‌کنید و نتایج INR یا زمان پروترومبین غیرطبیعی باشد، احتمالاً به معنی یکی از شرایط زیر است:
- اختلالات خونریزی: وضعیتی که در آن بدن نمی‌تواند خون را به درستی لخته کند و باعث خونریزی بیش از حد می‌شود.
- اختلالات انعقادی: وضعیتی که در آن بدن بیش از حد در شریان‌ها یا سیاهرگ‌ها لخته ایجاد می‌کند.
- بیماری کبدی
- کمبود ویتامین K: این ویتامین نقش مهمی در لخته شدن خون دارد.
به طور کلی برای افراد سالم، INR 1.1 یا کمتر، طبیعی در نظر گرفته می‌شود.
برای افرادی که وارفارین را برای اختلالاتی مانند فیبریلاسیون دهلیزی یا وجود لخته در پا و ریه‌ها مصرف می‌کنند، محدوده INR باید از 2.0 تا 3.0 باشد. برای افرادی که در معرض خطر بالای لخته شدن خون قرار دارند، نیاز به INR بالاتری در محدوده 2.5 تا 3.5 می‌باشد.
هنگامی که INR بالاتر از محدوده طبیعی گزارش شود، به این معنی است که خون کندتر از حد مطلوب لخته شده (بیش از حد رقیق است) و در صورتی که INR پایین‌تر از محدوده طبیعی باشد به این معنی است که خون سریع‌تر از حد مورد انتظار لخته می‌شود.
در جدول زیر حالت‌هایی که برای نتایج آزمایشات PT و PTT وجود دارد و همچنین برخی عوارض احتمالی آنها بیان شده است:
نتیجه PT | نتیجه PTT | اختلالاتی که ممکن است برای فرد به وجود بیاید |
|---|---|---|
طولانی مدت | طبیعی | بیماری کبدی، نارسایی ویتامین K، کاهش یا نقص فاکتور هفتم انعقادی، انعقاد درون رگی منتشر (DIC)، درمان با داروهای ضد انعقادی (وارفارین) |
طبیعی | طولانی مدت | کاهش یا نقص فاکتور انعقادی هشتم، نهم، یازدهم یا دوازدهم، بیماری فون ویلبراند (نوع شدید)، وجود ضد انعقاد لوپوس، اتوآنتی بادی در برابر یک عامل خاص (مانند عامل هشتم) |
طولانی مدت | طولانی مدت | کاهش یا نقص فاکتور انعقادی I، II، V یا X، بیماری شدید کبدی، DIC حاد، مصرف بیش از حد وارفارین |
طبیعی | طبیعی یا کمی
طولانی مدت | ممکن است نشان دهنده لخته شدن طبیعی خون باشد؛ با این حال، PT و PTT می‌توانند در شرایطی مانند کمبود خفیف عوامل انعقاد، فرم خفیف بیماری فون ویلبراند و وجود ضد انعقاد لوپوس ضعیف نیز طبیعی باشند. بنابراین آزمایشات بیشتری برای تأیید این تشخیص نیاز است. |