تیروئید، غده ای پروانه شکل است که در قسمت جلویی گردن قرار گرفته و مسئول کنترل متابولیسم در بدن است. این غده توسط هورمونی به نام هورمون محرک تیروئید (TSH) تحریک می شود تا هورمون هایی را آزاد نماید که نحوه ذخیره سازی انرژی و استفاده از آن (متابولیسم) را کنترل می کنند. آزمایش TSH که با استفاده از نمونه خون فرد انجام می گیرد یکی از اقداماتی است که به منظور بررسی عملکرد غده تیروئید به کار می رود.
سطح هورمون TSH به شدت تحت تأثیر سایر هورمون های تیروئید در خون بوده و توسط آن ها کنترل می شود. مقادیر بالای این هورمون می تواند نشان دهنده کم کاری تیروئید باشد. در مقابل پایین بودن سطح این هورمون ممکن است بیانگر بیش فعالی غده تیروئید باشد که به آن پرکاری تیروئید نیز می گویند.
افراد زیادی در سراسر جهان، درگیر اختلالات تیروئید هستند؛ درصد بیشتری از اختلالات تیروئید مربوط به کم کاری تیروئید می‌باشد.
هدف از آزمایش TSH
سطح هورمون TSH، اطلاعاتی درباره عملکرد غده تیروئید ارائه می دهد اما کافی نیست. در صورت غیر طبیعی بودن سطح هورمون TSH، پزشک آزمایشاتی جهت بررسی میزان سایر هورمون های تیروئید نیز تجویز می نماید.
این آزمایش به دلایل زیر می تواند استفاده شود:
- تشخیص کم کاری یا پر کاری غده تیروئید
- غربالگری بیماری های تیروئید قبل از ایجاد علائم، به ویژه در نوزادان
- تشخیص و ارزیابی برآمدگی غده تیروئید (ایجاد یک توده روی غده تیروئید)
- تشخیص و ارزیابی بیماری گواتر (بزرگ شدن غیرطبیعی غده تیروئید)
- تشخیص بیماری های تیروئید، مانند تیروئیدیت هاشیموتو، بیماری گریوز و سرطان تیروئید
- نظارت بر پاسخ بیمار به درمان کم کاری تیروئید، پرکاری تیروئید یا سایر بیماری های تیروئید
نحوه تأثیر هورمون TSH بر تیروئید
آزمون TSH، هورمون محرک تیروئید را اندازه گیری می کند؛ این هورمون تیروئید را وادار به تولید هورمون های دیگری تحت عنوان هورمون تیروئید می کند. تیروئید غده ای پروانه شکل در گردن است که هورمون های تری یدوتیرونین (T3) و تیروکسین (T4) را ترشح می کند. دو هورمون T3 و T4 متابولیسم که همان نحوه مصرف و ذخیره انرژی است را در بدن کنترل می نمایند.
اگرچه هورمون TSH با اتصال به گیرنده های مخصوص به خود در غده تیروئید، بر روی این غده اثر می گذارد ولی در غده ای دیگر به نام هیپوفیز ساخته می شود. غده هیپوفیز که برخی به آن «غده اصلی بدن» نیز می گویند مسئول ساخت هورمون های زیادی است که هر یک عملکرد یکی از غدد دیگر بدن را تحت کنترل دارد.
غده هیپوفیز با توجه به میزان T3 و T4 موجود در بدن، مقدار TSH مورد نیاز را ترشح می کند تا غده تیروئید را برای تولید سایر هورمون ها تحریک نماید.
در صورتی که تیروئید کم کار باشد، احتمالاً سطح TSH در بدن بسیار بالا باشد زیرا غده هیپوفیز سعی می کند غده تیروئید را برای تولید بیشتر هورمون های T3 و T4، به میزان بیشتری تحریک نماید.
از طرف دیگر در صورت بیش فعالی غده تیروئید، سطح TSH به طور غیر طبیعی پایین خواهد بود، زیرا غده هیپوفیز دستور توقف این هورمون را برای کم نمودن سطح هورمون های تیروئید صادر می نماید.
چه زمانی نیاز به انجام آزمایش TSH می‌باشد؟
در صورتی که فردی مشکوک به بیماری تیروئید باشد، معمولاً اولین آزمایش تشخیصی، آزمایش هورمون محرک تیروئید خواهد بود. کم کاری و پر کاری تیروئید دو مورد از شایع ترین اختلالات این غده هستند که افراد مبتلا به این بیماری ها باید حتماً سطح TSH خود را اندازه گیری نمایند.
در صورت بروز علائم اختلالات تیروئید، پزشک این آزمایش را تجویز می نماید.
برخی از علائم کم کاری تیروئید عبارتند از:
- خستگی
- افسردگی
- افزایش وزن
- احساس سرما
- درد عضله و مفاصل
- خشکی پوست
- خشکی یا شکنندگی موها
- ضربان قلب آهسته
- یبوست
- دوره های قاعدگی نامنظم
- مشکلات باروری
علائم پرکاری تیروئید نیز عبارتند از:
- کاهش وزن
- زود رنج شدن و کج خلقی
- اضطراب
- بی خوابی
- مشکل در تحمل گرما
- ضربان قلب سریع یا نامنظم
TSH همچنین برای ارزیابی بیمارانی که مشکوک به سایر اختلالات تیروئید هستند نیز به کار می رود. برخی از این اختلالات عبارتند از: گواتر، برآمدگی تیروئید، سرطان تیروئید، بیماری گریوز و تیروئیدیت هاشیموتو. این اختلالات می توانند باعث کم کاری و یا پرکاری تیروئید شوند.
کاربرد های آزمایش TSH
یکی از مسائل بحث برانگیز بین پزشکان، غربالگری با TSH می‌باشد. منظور از غربالگری در علم پزشکی، انجام آزمایش های لازم برای تشخیص یک بیماری است، هنگامی که هیچ علائمی وجود ندارد.
برخی از پزشکان از غربالگری افراد بدون علائم حمایت می کنند و گروهی دیگر معتقدند صرفاً افرادی باید غربالگری شوند که در معرض خطر ابتلا به اختلالات تیروئید قرار دارند مانند افراد مبتلا به اختلالات خودایمنی یا افرادی که سابقه خانوادگی بیماری تیروئید دارند.
اختلالات تیروئید، می تواند بارداری را نیز دچار مشکلاتی نماید، به همین علت اکثر پزشکان زنان و زایمان، غربالگری با آزمایش TSH را به افراد باردار پیشنهاد می کنند.
غربالگری زنان بارداری که علائمی ندارند ممکن است به دلایل زیر انجام شود:
- سابقه خانوادگی بیماری های تیروئید
- زندگی در مناطقی که کمبود ید در آن جا شایع است.
- سن بالای 30 سال
- سابقه سقط جنین، زایمان زودرس یا ناباروری
- اضافه وزن قابل توجه
- عوامل خطرآفرین دیگر
اکثر نوزادان، در بدو تولد به منظور تشخیص کم کاری تیروئید مادرزادی غربالگری می شوند. در صورت تشخیص به موقع، می توان اثرات کم کاری تیروئید را در نوزادان با موفقیت درمان نمود.
همچنین در افرادی که به دلیل کم کاری یا پرکاری تیروئید، تحت درمان با هورمون های جایگزین یا عمل جراحی قرار گفته اند، برای بررسی روند درمان و نظارت بر سلامتی این افراد از آزمایش TSH استفاده می شود.
نحوه انجام تست
آزمایش هورمون تحریک کننده تیروئید، با استفاده از نمونه خون انجام می شود. پس از مراجعه به پزشک یا متخصص آزمایشگاه، از رگ بازوی شما مقدار لازم خون دریافت و جهت آزمایش استفاده می شود. ممکن است برای افزایش دقت نتایج این آزمایش در صبح انجام گیرد.
قبل از تست
انجام این آزمایش نیاز به آمادگی خاصی ندارد ولی بهتر است اگر داروی خاصی مصرف می نمایید، پزشک خود را از آن ها مطلع سازید. برخی از داروها ممکن است بر نتایج آزمایش تأثیرگذار باشند.
در صورتی که مکمل های بیوتین یا ویتامین B7 مصرف می کنید، باید حداقل دو روز قبل از انجام آزمایش مصرف آن ها را قطع کنید، زیرا در نتایج آزمایش اختلال ایجاد می کنند. این موضوع در مورد مولتی ویتامین هایی که مقادیر کمی بیوتین دارند صدق نمی کند؛ بعید به نظر می رسد که این مولتی ویتامین ها در نتیجه آزمایش تغییری ایجاد نمایند.
حین انجام تست
همانطور که اشاره شد، برای انجام این آزمایش باید از رگ بازوی فرد نمونه خون دریافت شود. کل این فرآیند چند دقیقه بیشتر زمان نمی برد و عوارض خاصی نیز ندارد. برای انجام این آزمایش در نوزادان تازه متولد، از پاشنه پای کودک چند قطره خون می گیرند.
بعد از تست
بهتر است پس از اتمام فرآیند خونگیری روی محل ورود سوزن را با پنبه یا گاز استریل فشار دهید تا از خونریزی یا کبودی آن محل جلوگیری شود. نتیجه این آزمایش پس از چند روز کاری آماده خواهد شد.
نتایج آزمایش TSH به چه معناست؟
نتایج این آزمایش میزان هورمون محرک تیروئید (TSH) را نشان داده و آن را نسبت به محدوده مرجع بررسی می کنند. این نتایج اغلب بر حسب میلی واحد بین المللی در لیتر (mIU/L) گزارش می شوند.
محدوده مرجع بر اساس پارامترهای مختلف ممکن است کمی متفاوت باشد ولی به طور کلی از 0.5 تا 4.0 (mIU/L) در نظر گرفته می شود. بهتر است برای اطلاعات بیشتر در مورد نتایج آزمایش خود با پزشک مشورت نمایید.
برخی از عوامل را نیز هنگام آزمایش TSH باید در نظر گرفت. از جمله :
- سن: میزان هورمون TSH در افراد بالای 80 سال بیشتر می‌باشد. در اکثر این افراد با وجود اینکه سطح هورمون محرک تیروئید کمی بالاتر از حد طبیعی است، ولی مشکل سلامتی مرتبطی ندارند.
- بارداری: بارداری باعث تغییراتی در سطح هورمون های تیروئید می شود. سطح هورمون TSH در سه ماهه اول بارداری کمتر از حد طبیعی و سپس به آرامی افزایش می یابد.
- بیماری حاد: ابتلا به بیماری هایی حتی غیر مرتبط با تیروئید، می تواند موقتاً باعث کاهش سطح TSH گردد.
- نتایج سایر آزمایشات تیروئید: نتایج آزمایش های دیگر مانند Free T4 یا آنتی بادی های تیروئید، در تفسیر پزشکان از نتایج آزمایش TSH نیز تأثیر می گذارد.
مقادیر بالاتر از محدوده طبیعی TSH احتمال کم کاری تیروئید را تقویت می کند. همچنین وقتی این هورمون کمتر از حد طبیعی در بدن وجود دارد، می تواند به دلیل پرکاری تیروئید باشد. البته گاهی اوقات، غیر طبیعی بودن سطح TSH مربوط به مشکلات غده هیپوفیز می‌باشد.
نتایج این آزمایش چقدر دقیق است؟
گرچه هیچ آزمایشی 100% درست نیست ولی با پیشرفت علم و تکنولوژی دقت آزمایش های تیروئید تا حد زیادی افزایش یافته است. در حال حاضر برخی از آزمایشگاه ها از فرآیند بسیار دقیقی برای اندازه گیری میزان TSH استفاده می کنند که دقت آن 0.01 (mIU/L) می‌باشد؛ دیگر آزمایشگاه ها که از روش قدیمی تر استفاده می کنند دقتی معادل 0.1 (mIU/L) ارائه می دهند.
آیا به آزمایشات دیگر هم نیاز دارم؟
بصورت کلی در صورتی که نتیجه آزمایش TSH غیر طبیعی باشد، پزشکان برای بررسی بیشتر وضعیت سلامتی آزمایش های دیگری را تجویز می نمایند. این آزمایش ها شامل آزمایش مجدد TSH، آزمایش T4 آزاد و آزمایش آنتی بادی تیروئید می شوند.
آزمایشات آنتی بادی برای بررسی اختلالات خود ایمنی مانند بیماری گریوز یا تیروئیدیت هاشیموتو و تأثیر آن ها بر پرکاری یا کم کاری تیروئید به کار می روند.