تیروئید چیست؟
تیروئید، غده پروانه شکل کوچکی است که در قسمت جلویی گردن قرار دارد و وظیفه ساخت و ترشح هورمون تیروئید را بر عهده دارد. این غده قسمتی از سیستم غدد درون ریز بدن انسان است.
هورمون چیست؟
هورمون‌ها موادی شیمیایی هستند که وظیفه هماهنگی عملکردهای مختلف بدن را با ماهیچه‌ها و سایر بافت‌ها از طریق سیگنال‌هایی که توسط خون ارسال می‌شود، دارند. این سیگنال‌ها به بدن می گویند چه کاری را در چه زمانی باید انجام دهد.
تمام سلول‌های بدن برای عملکرد خود نیاز به انرژی دارند و این انرژی طی فرآیند پیچیده‌ای به نام متابولیسم از مواد غذایی مصرفی به دست می‌آید.
هورمون تیروئید چیست؟
هورمون تیروئید مسئولیت کنترل سرعت متابولیسم بدن را بر عهده دارد. این هورمون در نوزادان برای رشد مغز حیاتی است.
هورمون تیروئید، ترکیبی از دو هورمون اصلی است که توسط غده تیروئید ترشح می‌شوند:
- تیروکسین (T4)
- تری یدوتیرونین (T3)
این دو هورمون اغلب به عنوان «هورمون تیروئید» شناخته می‌شوند.T4 تا حد زیادی غیرفعال است و بر سلول‌های بدن تأثیری ندارد در حالی که T3 هورمونی فعال است؛ بدین معنی که وقتی تیروئید T4 ترشح می‌کند، اندام‌های خاصی در بدن آن را به T3 تبدیل می‌کنند تا بتواند تأثیرات لازم را بر سلول‌ها و متابولیسم داشته باشد.
تیروئید همچنین هورمونی به نام کلسی تونین ترشح می‌کند که در تنظیم سطح کلسیم خون مؤثر است. اما تحت عنوان «هورمون تیروئید» گروه بندی نمی‌شود و مانند T3 و T4 بر متابولیسم تأثیرگذار نیست.
سطح هورمون تیروئید چگونه کنترل می‌شود؟
تولید و آزادسازی هورمون تیروئید، توسط سیستمی از غدد و هورمون‌ها در بدن کنترل می‌شود که شامل موارد زیر است:
- هیپوتالاموس
- غده هیپوفیز
- غده تیروئید
- هورمون‌های متعدد
هیپوتالاموس بخشی از مغز است که عملکردهایی مانند فشارخون، ضربان قلب، دمای بدن و هضم را کنترل می‌کند.
هیپوفیز یک غده کوچک به اندازه نخود است که در پایه مغز و زیر هیپوتالاموس قرار دارد و وظیفه ساخت و ترشح 8 هورمون را بر عهده دارد. این غده از طریق ساقه‌ای از عروق خونی و اعصاب به هیپوتالاموس متصل است که به آن ساقه هیپوفیز می گویند.
هیپوتالاموس از طریق این ساقه به غده هیپوفیز دستوراتی در خصوص ترشح برخی هورمون‌ها را می‌دهد.
روند کار این سیستم به این صورت است که در ابتدا هیپوتالاموس، هورمون آزاد کننده تیروئید (TRH) را ترشح می‌کند و غده هیپوفیز را برای تولید و ترشح هورمون محرک تیروئید (TSH) تحریک می‌کند. سپس TSH، تیروئید را تحریک می‌کند تا T4 و T3 تولید کند. از کل هورمون‌هایی که به واسطه تحریک انجام گرفته توسط TSH تولید می‌شود، 80% T4 آن و 20% T3 می‌باشد.
همچنین تیروئید برای تولید این دو هورمون به دریافت مقادیر کافی ید از مواد غذایی مصرفی نیاز دارد.
این واکنش‌های زنجیره‌ای هورمونی دائماً در حال دریافت بازخورد از بدن می‌باشد و در صورتی که سطوح T4 و T3 افزایش یابد، از آزاد شدن TRH (و در نتیجه TSH) جلوگیری می‌کند. و هنگامی که سطوح T3 و T4 کاهش می‌یابد این روند مجدداً شروع می‌شود.
به کمک این سیستم بدن می‌تواند سطوح ثابتی از هورمون‌های تیروئید را حفظ نماید و در صورت بروز مشکلی در هیپوتالاموس، غده هیپوفیز و یا تیروئید، تعادل هورمون‌های درگیر در این سیستم (از جمله T3 و T4) مختل می‌شود.
عملکرد هورمون تیروئید به چه صورت است؟
هنگامی که غده تیروئید، تیروکسین (T4) را در جریان خون آزاد می‌کند، سلول‌های خاصی در بدن آن را از طریق فرآیندی به نام ید زدایی به تری یدوتیرونین (T3) تبدیل می‌کنند. علت این فرآیند این است که سلول‌هایی که هورمون تیروئید بر آنها اثرگذار است از هورمون T3 بهتر از T4 می‌توانند استفاده نمایند.
بافت‌ها، غدد و اندام‌هایی که توانایی تبدیل T4 به T3 را دارند، در ادامه می‌آیند:
- کبد
- کلیه‌ها
- عضلات
- تیروئید
- غده هیپوفیز
- بافت چربی قهوه‌ای (این نوع چربی برای کمک به حفظ دمای بدن، در شرایط سرد، گرما تولید می‌کند.)
- سیستم عصبی مرکزی
به طور کلی هورمون تیروئید (T3 و T4) بر همه سلول‌ها و اندام‌های بدن تأثیرگذار است. برخی از مهم‌ترین این اثرات در ادامه ذکر می‌شوند:
- تنظیم میزان کالری مصرفی (انرژی) بدن؛ که در کاهش یا افزایش وزن نقش داشته و به آن نرخ متابولیک می گویند.
- کاهش یا افزایش ضربان قلب
- کاهش یا افزایش دمای بدن
- تأثیراتی بر سرعت هضم غذا در سیستم گوارش
- تأثیر بر رشد مغز
- کنترل انقباضات عضلات
- حفظ سلامت پوست و استخوان با کنترل نمودن سرعت جایگزینی سلول‌های مرده
چه آزمایش‌هایی سطح هورمون تیروئید را اندازه گیری می‌کنند؟
آزمایش‌های متعددی بر اساس دریافت نمونه خون وجود دارند که سطح هورمون تیروئید را اندازه گیری نموده و میزان عملکرد آن را ارزیابی می‌کنند. این آزمایش‌ها اغلب تحت عنوان «تست عملکرد تیروئید» نامیده شده و شامل موارد زیر است:
- تست Total T4
- تست Free T4 (FT4)
- تست Total T3
- تست Free F3 (FT3)
- تست هورمون محرک تیروئید (TSH)
همچنین پزشک و یا متخصص آزمایشگاه ممکن است آزمایش‌های دیگری را برای ارزیابی عملکرد تیروئید تجویز نماید که برخی از آنها عبارتند از:
- آزمایش آنتی بادی‌های تیروئید: این آزمایش به تشخیص انواع شرایط خودایمنی تیروئید کمک می‌نماید.
- آزمایش تیروگلوبولین: از این آزمایش برای تشخیص تیروئیدیت (التهاب تیروئید) و نظارت بر درمان سرطان تیروئید استفاده می‌شود.
چه شرایطی با سطح غیرطبیعی هورمون تیروئید مرتبط است؟
شرایط متعددی باعث ایجاد سطح غیر طبیعی هورمون تیروئید و یا ناشی از آن باشند. این بیماری یکی از شایع‌ترین انواع بیماری در سطح جهان بوده و حدود 200 میلیون نفر به آن مبتلا هستند. احتمال ابتلا به بیماری تیروئید در زنان، 5 تا 8 برابر بیشتر از مردان است.
برخی از شایع‌ترین بیماری‌های مربوط به تیروئید عبارتند از:
- کم کاری تیروئید (هایپوتیروئیدیسم)
- بیماری هاشیموتو (نوعی بیماری خودایمنی که باعث کم کاری تیروئید می‌شود.)
- پر کاری تیروئید (هایپرتیروئیدیسم)
- بیماری گریوز (نوعی بیماری خودایمنی که باعث پر کاری تیروئید می‌شود.)
- تیروئیدیت (التهاب تیروئید)
- گره تیروئید
- گواتر (بزرگ شدن غده تیروئید)
- سرطان تیروئید
علاوه بر موارد ذکر شده، مشکلات مربوط به غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس نیز می‌توانند منجر به ایجاد سطح غیر طبیعی هورمون تیروئید شوند.
چه زمانی برای بررسی بیماری تیروئید باید به پزشک مراجعه کرد؟
از آنجایی که هورمون تیروئید مسئول کنترل سرعت متابولیسم است، سطوح غیر طبیعی این هورمون معمولاً علائم قابل توجهی به همراه دارد. سطح بالای این هورمون، سرعت متابولیسم را بیشتر از حد طبیعی و سطح پایین آن، سرعت متابولیسم را کاهش می‌دهد. عدم تعادل در متابولیسم علائم خاصی دارد که برخی از آنها در ادامه ذکر می‌شوند:
- افزایش/کاهش وزن بی دلیل
- ضربان تند/کند قلب
- عدم تحمل سرما/گرما
- خشک/مرطوب شدن پوست
- سیکل‌های قاعدگی نامنظم در زنان
در صورت مشاهده این علائم با پزشک یا متخصص آزمایشگاهی مشورت نمایید تا در صورت لزوم آزمایشات مربوط به بررسی سطح هورمون تیروئید را انجام دهند.
سخن نهایی
هورمون تیروئید برای بدن بسیار ضروری است و تأثیر زیادی در عملکرد قسمت‌های مختلف آن دارد. سطح این هورمون بر اثر شرایط به خصوصی می‌تواند بیشتر یا کمتر از حد طبیعی باشد؛ ولی خبر خوب این است که این شرایط قابل درمان است. اگر علائم مرتبط با هورمون تیروئید را مشاهده کردید و یا در مورد خطر ابتلا به این بیماری نگران بودید، می‌توانید با مراجعه به پزشک و انجام چند آزمایش ساده سطح سلامت خود را ارزیابی نمایید.